Գունավոր, անգույն ու թափանցիկ

Գուցե ամեն ինչ ուրիշ լիներ, եթե աշնանը ծնված լինելու փոխարեն ծնված լինեի գարնանը ու քամու փոխարեն մառախուղ լիներ։ Կամ եթե լուսադեմին ծնված լինելու փոխարեն կեսգիշերին ծնված լինեի։ Կամ եթե կապույտ լինեին աչքերս։ Բայց ամեն ինչ ուրիշ չէր ու ես ծնվեցի աշնանը, լուսադեմին, երբ դրսում քամին ծառերն էր պոկում։ Ու աչքերս էլ կապույտ չէին։ 

Չգիտեմ որտեղից, հավանաբար նախկին ինչ-որ կյանքից, գիտեի, որ երբ ոտքդ լույս աշխարհ ես դնում, նոր ցամաք գտած նավաստու կամ լամպ հորինած գիտնականի կամ օսկար ստացած դերասանի պես պետք է հուզիչ ինչ-որ բաներ ասել։ Ու ես խոստացա բարեկարգել այգիները, լուծել աղբահանության հարցը, ասֆալտապատել ճանապարհներն ու բարձրացնել թոշակները։ Բայց մոռացել էի, որ ինձ դեռ խոսել չեն սովորեցրել ու ասածիցս լաց դուրս եկավ։ 

Հետո մորս ասացին, թե ես աղջիկ եմ։ Ես լսեցի ու հիշեցի բառը։ Չգիտեի, թե աղջիկը ինչ է, բայց առաջին բանը, որ իմացա իմ մասին այն էր, որ աղջիկ եմ ու մտածում էի՝ եթե ես եմ աղջիկը, ինչու՞ են այդ մասին ասում մորս, ոչ թե ինձ։

Անընդհատ մոռանալով որ ինձ դեռ ոչ ոք խոսել չի սովորեցրել, ասում էի որ չեմ սիրում տատիս տեգոր կնոջը, իսկ մայրս չհասկանալով ու մտածելով որ էլի սոված եմ, սկսում էր կերակրել՝ կրծքով բերանս փակելով․ հետո երբ ավելի մեծացել էի ու էլ կրծքի կաթ չէի ուտում, ուրիշ ուտելիքներով։ Հետո բերանս փակելը մորս մոտ դարձավ սովորություն, իսկ փակ բերանը ինձ մոտ բնավորության գիծ, բայց տատիս տեգոր կնոջը շարունակում էի չսիրել։ 

Իմ պատմության հատվածները կապ ունեն իրար հետ բայց կապված չեն ու գուցե խառը ստացվի գրածս։ Հիմա պետք է պատմեմ պապիս մասին։ Նա կարևոր է ոչ միայն այս պատմության, այլև ինձ համար։ Ինձ համար ավելի։

Երբ արդեն բավականաչափ մեծ էի բլբլալու համար, պապս որոշեց ինձ խոսել սովորեցնել ու ես անչափ երջանիկ էի։ Ու հետո՝ որ կապույտը կապույտն է, կանաչը կանաչ։ Ու ես այդ ժամանակ իմացա երկրորդ բանը իմ մասին, որ աչքերս կապույտ չեն։ Բայց երրորդ բանը՝ թե ինչ գույնի են աչքերս, մինչև հիմա չգիտեմ։ Դեռ չեն ասել։ Ու նա սովորեցրեց ինձ նաև հաշվել։ Դրա շնորհիվ գիտեի չորրորդ բանը իմ մասին, թե քանի տարեկան եմ դառնում ամեն տարի, բայց հիմա հաշիվը կորցրել եմ։ 

Թվում էր՝ պապս հենց պապ էլ ծնվել էր, միանգամից մորուքով ու սպիտակ մազերով, ձեռնափայտն էլ ձեռքին։ Մտածում էի՝ պապիս ձայնը միշտ հիշելու եմ, բայց նոր հասկացա, որ չեմ հիշում ու չեմ հիշում թե երբ, ինչ լսելով եմ մոռացել։ Բայց ձեռքերը հիշում եմ։ Պապս ժամանակից ալերգիա ուներ ու ձեռքերին կնճիռներ էին։ Կնճիռներ էին նաև դեմքին, բայց չգիտեմ՝ ժամանակի՞ց էին դրանք թե՞ ժպտալուց։ Ես ու պապս հաճախ էինք քայլում ու զրուցում։ Նա ինձ ինչ-որ բաներ էր պատմում, ամեն ինչի մասին, ամպերի ու փոշու ու թե որ բույսերը կարելի է ուտել։ Բայց նա երբեք իմ մասին չէր պատմում ու ասում թե ես ով եմ։ Ու ինձ դա դուր էր գալիս։ 

Բայց մի անգամ երևի շատ քայլեցինք լավ եղանակին կամ շատ խոսեցինք լավ բաների մասին ու ես դրան չդիմանալով հիվանդացա։ Տատս ասում էր՝ գրիպ է, կանցնի, բայց չանցավ ու մենք գնացինք բժշկի։ 

Բժիշկը նայեց կոկորդս, մուճերով խփեց ծնկներիս, լույսով ստուգեց աչքերս ու նշեց, որ կապույտ չեն (իսկ ես դա գիտեի վաղու՜ց) կարծես եթե կապույտ լինեին չէի հիվանդանալու լավ եղանակին քայլելուց։ Հետո չափեց ջերմությունս, որը չունեի, ու լուրջ ու մտահոգ դեմքով ծնողներիս ասաց՝ ձեր երախայի մոտ «ես» ենք հայտնաբերել, դա շատ լուրջ ու կյանքի համար վտանգավոր հիվանդություն է։ Սա հինգերորդ բանն էր, որ իմացա իմ մասին։ 

Հետո դեղատոմս գրեց, ասաց որ պետք է հետևողական լինել ու մենք գնացինք հեքիաթներ գնելու, որովհետև դա միակ բանն էր, որ գրված էր դեղատոմսում։ Եթե մի օր ձեզ պետք գա, հիշեք որ հեքիաթները դեղատներում չեն վաճառում։ Մենք դա չգիտեինք, մեզ այդ մասին չէին ասել ու չիմանալով շրջեցինք բոլոր-բոլոր դեղատներում։ Չկար։ Միայն ամենավերջինում, որի վաճառողի պահպանման ժամկետը հավանաբար ավարտին էր մոտենում, ասաց, որ հեքիաթները պետք է հորինել, որ վաղուց գրանք մասսայական արտադրությունից դուրս են եկել։ 

Ուտելուց հետո քնելուց առաջ օրական մեկ անգամ։ Գրված էր դեղատոմսում։ Ուտելուց հետո, որովհետև հեքիաթները դատարկ ստամոքսին լավ չեն։ 

Չգիտեմ որտեղից, բայց մենք ի սկզբանե լիքը բաներ գիտենք կյանքի մասին։ Բայց որոշ բաներ էլ չգիտենք։ Ես, օրինակ, չգիտեի, որ մարդիկ միշտ, անկախ ամեն ինչից իրար հեքիաթներ են պատմում։ Նայում ես, թվում է զրուցում են ուղղակի, իրենք էլ են կարծում թե զրուցում են, բայց հեքիաթներ են պատմում։ Հայրիկս օրինակ սովորաբար պատմում էր շաբաթ օրը միասին ֆիլմ նայելու մասին հեքիաթը։ Շաբաթ օրը, որովհետև հաջորդ օրը կիրակի էր, դպրոց չկար ու մենք կարող էին առավոտ երկար քնել։ Գրականությանս ուսուցչուհու սիրած հեքիաթը ինձ սպասող ապագայի մասին էր։ 

Ձմռանը գարնան մոտ լինելու հեքիաթն էին շատ պամում, ամռանը՝ շոգերը վերջանալու։ Կարևոր չէ թե ինչի մասին, բայց միշտ բոլորը ունեին հեքիաթներ։ Ու քանի որ ես հիվանդ էի ու հեքիաթները ինձ պետք էին, ես լսում էի դրանք՝ ուշադրություն չդարձնելով սոված փորին հեքիաթների վնասակար լինելուն։ 

Բայց լսածս բոլոր-բոլոր հեքիաթներից ամենից շատ սիրում էի պապիս պատմածները, որովհետև 7 սարերի ու ձորերի հետևում ապրող մարդկիկ ապրում էին երկար ու երջանիկ։ Ես չգիտեի, թե ինչքա՞ն պետք է ապրել, որ դա համարվի երկար, կամ ինչպե՞ս ապրել, որ դա համարվեր երջանիկ, բայց երկար ու երջանիկ ապրելը լավ բան էր թվում։ Ու նաև թվում էր թե երկար ու երջանիկ ապրելու համար պետք է պարտադիր 7 սար ու ձոր անցնել։ 

Երբեմն պապս պատմում էր հեքիաթներ իմ մասին, թե ինչպես եմ ես դպրոց գնում, լավ սովորում, հետո լավ մասնագիտություն ստանում, հետո աշխատում, հետո ամուսնանում ինչ-որ արքայազնի հետ ու մենք երեխաներ ենք ունենում, որ հետո մեզ համար թոռներ ունենան, թե ինչպես եմ գնում թոշակ ստանալու ու թոռներիս տանում պաղպաղակ ուտելու կիրակի օրերին, ու թե ինչպես են անձրևներից առաջ ցավում հոդերս։ Հոդերը չգիտեի թե ինչ են ու ինչու պետք է ցավեն անձրևներից առաջ։ Ու այս հեքիաթներում չէի հասկանում՝ ե՞ս էլ եմ վերջում երկար ու երջանիկ ապրում թե՞ չէ ու որտեղ են երկնքից ընկած խնձորները։ Երբեմն թվում էր, թե ոչ թե իմ, այլ պապիս մասին են սրանք, ու երևի դա էր պատճառը, որ ինձ ավելի մեծ՝ պապիկիս տարիքում պատկերացնելիս, պատկերացնում էի հենց պապիս նման։ Տպավորություն էր թե մեծանալու էի, մեծանալու ու ինչ-որ հրաշքով պապ դառնայի՝ տատ դառնալու փոխարեն։ Ու ինձ իրականում ուրախացնում էր այս հեռանկարը, որովետև պապիս միշտ էլ տատիցս շատ եմ սիրել։ 

***

Տատս ասում էր՝ դե պապդ արդեն ծեր էր, սիրտն առաջվանը չէր, բայց ես միշտ թաքուն մտածում էի, թե պապս հեիքաթ պամելուց ծերացավ։ Ամեն անգամ հեքիաթ պատմելիս աչքիս առաջ մազերը սպիտակում էին, կնճիռները շատանում ու խոսելը կարծես ավելի դժվար դառնար։ 

Կարծում էի՝ ասելու են, թե նա ինչ-որ հեռու տեղ է գնացել, շատ-շատ հեռու, որտեղ հեռախոս չկա իսկ աղավնիները էդքան երկար թռչել չեն կարող ու որ չսպասեմ, թե կգա։ Բայց ինձ ասացին, որ պապիկս մահացել է։ Ես դա գիտեի։ Բայց մինչև հիմա երբեմն ինձ բռնացնում եմ պապիս սպասելիս։ 

Երբ տանը պապիս մասին էլ ոչ ոք չէր խոսում, նորից գնացինք բժշկի։ Բժիշկը նորից նայեց կոկորդս, մուճերով խփեց ծնկներիս, լույսով ստուգեց աչքերս, բայց այս անգամ չնշեց, որ կապույտ չեն, չափեց ջերմությունս, որը չունեի ու ծնողներիս ասաց, թե երեխան արդեն լավ է, կարիք չկա ամեն ամիս այցելելու, վեց ամիսը մեկ գալը բավական կլինի, բայց որ ծնողներս պետք է շարունակեն հետևողական լինել։ 

Ինձ ոչ ոք չէր ասել ու ես մինչև հիմա էլ հաստատ չգիտեմ, բայց կարծում եմ՝ մարդիկ մեռնում են, որովհետև վերջանում են հեքիաթները։ Ինչ-որ բան օրգանիզմում հեքիաթներով է աշխատում ու քանի որ չէի ուզում էլի մարդիկ մահանան, շատ քիչ հեքիաթներ էի վերցնում։ Իրենք դա չէին էլ նկատում։ Ու ես չէի էլ մտածում էն ժամանակ, որ եթե ինչ-որ մեկից ինչ-որ բան ես վերցնում առանց իր նկատելու դա գուցե գողանալ է ու ես գուցե գողանում եմ իրենց պատկանող հեքիաթները։ Այն ժամանակ մտքովս չէր անցնում։ Հիմա եմ մտածում։ Գուցե գողանում էի, չգիտեմ, բայց դրա հեքիաթներ գողանալու համար երբեք ոչ ոք բողոք չներկայացրեց։ Բողոքներ ներկայացրեցին, բայց իմ՝ հեիքաթներ չտալուց։ Իսկ ես ուղղակի հեքիաթներ չունեի։

Դպրոցում ինձ հատկապես դուր էին գալիս վարդագույնի հեքիաթները։ Մենք ընկերացանք, որովհետև ապրում էինք շատ մոտ ու ձմռանը սառած ճանապարհով դպրոց քայլելիս մեզ փոխադարձաբար պետք էին պահող ձեռքեր։ Նա պատմում էր այն մասին թե ինչպես ենք ամառային արձակուրդները միասին անցկացնելու, թե ինչպես ենք ողջ գիշեր արթուն մնալու ու խոսելու ամեն ինչից, թե ինչպես ենք իր սիրած սերիալները նայելու ու գրքերը կարդալու, թե ինչպես ենք դպրոցն ավարտելուց հետո, տեղափոխվելու քաղաք, միասին տուն վարձելու ու միասին ապրելու, թե ինչպես ենք կիրակի առավոտյան միասին նախաճաշելու ու թե ինչքան, ինչքան լավ է լինելու ամեն ինչ, երբ մենք մի քիչ ավելի մեծ կլինենք։ Դա երկար ու երջանիկ ապրելը չէր, բայց նման էր հնչում։

Հետո կանաչի հեքիաթներն էի սիրում։ Ես ու կանաչը ավելի մոտ էինք ապրում, քան կանաչն ու վարդագույնը ու երևի դա էր պատճառը, որ ես ու կանաչը ավելի լավ ընկերներ էինք, քան կանաչն ու վարդագույնը։ Կանաչի հեքիաթները ճանապարհորդական էին, թե ինչպես էինք ավելի մեծ դառնալուց հետո գնում շրջելու աշխարհով մեկ։ Դրանք պատմություններ էին նոր մայրցամաքներ ու նոր պաղպաղակներ բացահայտելու մասին։ Նոր մայրցամաքներ գտնելու գաղափարը ինձ դուր չէր գալիս, որովհետև դա նշանակում էր մինչ այդ նավով երկար, շա՜տ երկար գնալ, իսկ ես լողալ չգիտեի ու եթե պատահմամբ ծովն ընկնեի, երբեք չէի կարողանա նոր պաղպաղակներ բացահայտել։ Բայց քանի որ երբ հեքիաթ են պատմում, պետք է լսել, ես ոչինչ չէի ասում մայրցամաքների ու իմ լողալ չիմանալու մասին։ 

 Մենք ընկերացել էինք, որովհետև ապրում էինք շատ մոտ ու ձմռանը սառած ճանապարհով դպրոց քայլելիս մեզ փոխադարձաբար պետք էին պահող ձեռքեր։ Բայց երբ էլ մոտ չէինք ապրում ու ապրած տեղում ձմռանը սառած ճանապարհներ չկային և ոչ էլ համապատասխանաբար պահող ձեռքերի անհրաժեշտություն, մենք այլևս ընկերներ չէինք։ Սկզբում տխրել էի, բայց ոչ թե ընկերներիս այլ հեքիաթներս կորցնելու պատճառով։ Իսկ հետո երբ հայտնվեցին նոր մարդիկ իրենց նոր հեքիաթներով, էլ տխրելու պատճառ չկար։ 

Վարդագույնին փոխարինեց կապույտը, կանաչին՝ դեղինը ու ես մտածում էի, որ ինձ կապույտն ու դեղինը ավելի են սազում, քան վարդագույնն ու կանաչը։ 

Զարմանալի է, թե ինչքան շատ բան գիտեն մարդիկ մեր մասին, բաներ որ անգամ մենք չգիտենք։ Կապույտը օրինակ գիտեր որ ես շներին ավելի շատ եմ սիրում քան կատուներին, անգամ երբ դեռ ես դա չգիտեի։ Իմացա իր ասելուց հետո։ Նա սիրում էր հեքիաթներ պատմել այն մասին, թե ինչպես եմ ես մի օր շուն ունենալու ու նա էլ, ու թե ինչպես ենք երեկոյան շներին տանելու զբոսանքի։ Երեկոյան որովհետև նա առավոտյան քնած էր մնալու ու ուշանար, իսկ ես դե շուտ արթնանալու սովորություն ունեմ։ Ես չգիտեի իմ շուտ արթնանալու սովորության մասին ու առավոտները քնած էի մնում, մինչև կապույտը չպատմեց իմ շուտ արթնանալու մասին հեքիաթը։ 

Դեղինը սկզբում հեքիաթներ չէր պատմում, մենք զրուցում էինք։ Դա ինձ համար դժվար էր, որովհետև միշտ ավելի հեշտ է թողնելը, որ քեզ հեքիաթներ պատմեն ու դրանք լսելը։ Իսկ զրուցելիս դժվար էր։ Բայց ինձ դուր էր գալիս դեղինի հետ խոսելը։ Ի տարբերություն մյուսների նա կարծես չգիտեր իմ մասին ինչ-որ բաներ ու ուզում էր, որ ինձ ծանոթացնեմ իր հետ։ Կամ գուցե գիտեր, բայց նախընտրում էր ինձնից լսել։ Ամեն դեպքում դա հաճելի էր։ 

Մի անգամ, կարծեմ դեկտեմբերին, երբ դրսում շատ ցուրտ էր ու մառախուղի պատճառով պարզադ ձեռքիդ մատները չէիր տեսնի, հավանաբար գուցե հենց մառախուղի, ցրտի ու դեկտեմբերի պատճառով, դեղինը սկսեց պատմել մեր միասին ապրելու մասին հեքիաթը։ Դրսում ցուրտ էր, իսկ հեքիաթը՝ տաք ու ես ուզում էի, իրոք ուզում էի հավատալ, որ վերջում երկար ու երջանիկ ապրելուն։ Եղանակների ցրտելուն զուգահեռ նա ավելի ու ավելի շատ հեքիաթներ էր պատմում, թե ինչպես ենք մյուս տարի ձմռանը գնալու ինչ-որ տեղ, կարծեմ հենց 7 սարերի ու ձորերի հետևում էր, ինչ-որ բան տեսնելու ու նա պատմում էր թե ինչ ճանապարհով ենք գնալու ծ ու ասում էր թե ինչեր պետք կլինի վերցնել ու ինչեր՝ չէ։ Հետո պատմում էր հեքիաթներ միասին աշխատանքից տուն գալու ու ուտելիք սարքելու մասին։ Միասին գրքեր կարդալու հեքիաթներն էլ էին հաճելի լսելը։ Ու ընդհանրապես, հաճելի էին այն հեքիանթերը որտեղ պետք էր ինչ-որ բան անել միասին։ 

Բայց գնալով հեքիանթերը ավելի կարճ էին դառնում ու 7 սարից ու ձորից էն կողմ եղածը թվում էր անսահման հեռու, իսկ երկարն ու երջանիկը՝ անիրական։ Ու մի օր նա ասաց՝ ինչու՞ չես խոսում, գրողը տանի, ինչու՞ ոչինչ չես ասում։ Մենք զրուցում էինք ու նա զրուցելը նկատի չուներ։ Նա նկատի ուներ՝ թե ինչու իրեն հեքիաթներ չեմ պատմում։ Բայց ես հիվանդ էի ու գուցե իմ հեքիաթները թունավոր էին, իսկ ես չէի ուզում ինչ-որ մեկին թունավորել։ Բայց ես նաև չգիտեի, թե ինչպես բացատրել, ես չէի ուզում բացատրել, ուստի գնացի։ Նա էլ գնաց երևի այդպես էլ երբեք չասելով թե ինչ գույն ունեն աչքերս։ 

Կապույտից ու դեղինից հետո շարունակ ինչ-որ մոխրագույններ հանդիպեցին։ Դե ամեն դեպքում ինձ պետք էին հեքիաթները։ Բայց նրանք գիտեին իմ մաիսն բաներ, որոնք ես իմանալ չէի ուզում։ Ուզում էին որ լինեի, մեկը ով լինել չէի ուզում։ Ու հեքիաթները ոչ էլ հետաքրքիր էին։ 

Ամբողջ կյանքում, անկախ նրանից կողքիս վարդագույնն էր, կանաչը, կապույտը թե դեղինը, ես միշտ անգույն էի։ Իմ գույնը գույն չունենալն էր։ Բայց մոխրագույններից զգում էի իմ մոխրագույն դառնալը ու ինձ դա դուր չէր գալիս։ Ո՞նց էի ճանաչելու ինքս ինձ հայելու մեջ էդ դեպքում։ 

Իսկ հետո մի օր արթնացա, սովորականի պես, շատ շուտ, որովհետև ինձ վաղուց ասել էին առավոտյան շուտ արթնանալու սովորությանս մասին։ Ամեն ինչ սովորական էր, կյանքիս անցած բոլոր օրերից ոչնչով չտարբերվող, ու թվում էր, թե չի տարբերվելու նաև գալիքներից։ Հետո սովարակնի նման նստեցի մահճակալիս՝ կոշիկներս հագնելու համար ու տեսա հոգնությանը, հենց այնտեղ, սենյակի անկյունում։ Տպավորություն է, թե միշտ այնտեղ էլ եղել է, բազմոցին կուչ էկած, ես չեմ նկատել։ Չի երևացել շորերի կույտի տակ, սենյակի համատարած խառնաշփոթության մեջ մինչև մի օր հանդիպում եք, չկանխամտածված ու պատահական։ Իսկ նա ամբողջ ընթացքում հենց էդտեղ էր։ 

Երկար նայում էի հոգնությանը, հոգնությունը ինձ։ Նայեցինք իրար այնքան, մինչև մաշկս ու ոսկորներս դարձան թափանցիկ ու թափանցիկ հոգնությունը մտավ մաշկիս տակ, ոսկորներիս մեջ ու հետո համարյա էլ ոչինչ չէի զգում։ Բացի տեղից շարժվելու անկարողությունից։ Կարծես վերցրել ու դարդարել էի գոյություն ունենալուց, ինքս ինձ զգալուց, հենց այնպես միանգամից։ Գուցե ես-ի նոպա էր կամ գուցե սխալ բան էի կերել։ Չգիտեմ։ Ու գուցե եթե գնայի ու գտնեի մեկին, ով հեքիաթներ կպատմեր, լավանայի, գուցե անցներ նոպան, գուցե էլի ապրելը անհնար չթվար։ Բայց ես հոգնել էի հեքիաներից ու ամեն անգամ ինքս իմ մասին ուրիշներից ինչ-որ բաներ իմանալուց։ Ես էլ ոչինչ իմանալ չէի ուզում։ Ու ոչինչ չէի ուզում։ Հիմա էլ չեմ ուզում։ 

Չգիտեմ, մտածում եմ՝ գուցե իմ հեքիաթները թունավոր են ու այդ պատճառով էին ինձ ուրիշների հեքիաթները նշանակել, որովհետև ինձ պետք են հեքիաթներ, որովհետև առանց հեքիաների մարդիկ մեռնում են, իսկ իմ հեքիաթները թունավոր են։ Բայց գուցե եթե շատ հեղուկներ խմեմ ու շատ բանջարեղեն ուտեմ, թույնն անցնի։ Ու գուցե երբ հեիքաթներս էլ թունավոր չլինեն, երբ կարիք չունենամ իմ մասին ուրիշներից իմանալու, իմանամ նաև թե ինչ գույնի են աչքերս։