տեղը

միշտ փնտրում ենք,
ինչ-որ բան
որ չենք կորցրել
ինչ-որ տեղ,
որ չենք էղել,
ինչ-որ մեկին,
որ չգիտենք
ինչ-որ պատճառ,
որ պետք չի,
բայց
փոխարենը
գտնում ենք
մութ սենյակում
սուրճի բաժակի
ու մոխրամանի տեղը
ինչպես քթի տեղը
դեմքին

հավանաբար երևանի մասին

ինձ հավասարապես դժվար ա ասել, թե ես սիրում եմ երևանը ու որ չեմ սիրում, որովհետև ես ուրիշ ճար չունեմ։ չգիտեմ, ճի՞շտ ա ասելը թե դու սիրում ես նարինջ էն դեպքում, երբ ամբողջ կյանքում մենակ նարինջ ես կերել ու ուրիշ միրգ ուտելու առիթ չի էղել։ երևի ճիշտ չի։

երևանը քաղաք ա որտեղ քեզ ոչ ոք չի լսում, ինչքան էլ դու շարունակ քեզնից խոսես ու դա լավ ա։ ի վերջո դու էլ չես լսում ինքդ քեզ կանգառում կկանգնեք-ների, էս մի հատ ստացեք-ների, իմը մի հատ ա, ես արագ ստանամ էլի-ների, դուք ո՞ր հարկ եք գնում-ների, էս ամիս կոմունաներս շատ էին-ների ու էն մնացած եսիմինչերի արանքում։ հա, մեզ դժվար ա հայաստանում երևանից դուրս երկար լինել, որովհետև երևանից դուրս աղմուկը քիչ ա ու մենք մեզ լսում ենք ու մենք մեզ վախենալու ենք, երբ լսում ենք։

երևանը քաղաք ա, որտեղ ամենասիրածս շենքերը հին են, լքված, քանդած։ ու մի օր էդ շենքերը էլ չեն լինի ու մարդ չգիտի, թե երևանի ինչը սիրի էդ դեպքում։ սա քաղաք ա, որտեղ փողոցային շներին տշում են աջուձախ, բայց գիշերները երբ ինչ-որ նստարանին վեր ընկած ես, էդ թափառական շներն էն գալիս, կողքդ նստում, որովհետև ջոկել են․ մի տշված էլ դու ես։

երևանը քաղաք ա, որի փոքրությունը կանգնում ա բկիդ ու սկսում խեղդել։ երբ խոսում են պողոսի մասին, ուշադիր լսիր, որովհետև մի 4 տարի հետո դու ու պողոսը իրար հետ թեյ եք խմելու, ու դու պատմես թե ինչքան շատ բան գիտես իր մասին։ սա քաղաք ա, որտեղ էլ հնարավոր չի նոր մարդկանց հետ ծանոթանալ առանց էդ մարդու մասին կանխակալ կարծիք ունենալու, որովհետև բոլորը բոլոին ճանաչում են ու բոլորը պատմում են բոլորի մասին։ ու չգիտեմ էլ, ճի՞շտ ա էդ դեպքում ասելը, թե դուք նոր ծանոթներ եք, երբ տարիներ շարունակ լսել եք իրար մասին։

երևանը էնքան փոքր ա, որ էս քաղաքում 2 անգամ կարգին սիրահարվել չի լինում, որովհետև սիրածդ բոլոր փողոցները, թանգարանները, շենքերը, սրճարանները, գինիներն ու շոկոլադները էն մեկի հետ կիսելուց հետո էն երկրորդի հետ կիսելու բան չի մնում բացի կինոթատրոնում ցուցադրվող նոր կինոներից։ ու բոլորս ժամանակի ընթացքում էն 2-րդն ենք դառնում ում հետ կիսելու բան չի մնացել։

երևանը դինջերի երգերն են ու գիշերը 3-ին սանիտեկի աղբատար մեքենայի ձայնը։ ու սա քաղաք ա, որտեղից բոլոր սիրածս մարդիկ գնում են, իսկ ես չգիտեմ՝ կձգե՞մ մնալ թե՞ չէ։

Գունավոր, անգույն ու թափանցիկ

Գուցե ամեն ինչ ուրիշ լիներ, եթե աշնանը ծնված լինելու փոխարեն ծնված լինեի գարնանը ու քամու փոխարեն մառախուղ լիներ։ Կամ եթե լուսադեմին ծնված լինելու փոխարեն կեսգիշերին ծնված լինեի։ Կամ եթե կապույտ լինեին աչքերս։ Բայց ամեն ինչ ուրիշ չէր ու ես ծնվեցի աշնանը, լուսադեմին, երբ դրսում քամին ծառերն էր պոկում։ Ու աչքերս էլ կապույտ չէին։ 

Չգիտեմ որտեղից, հավանաբար նախկին ինչ-որ կյանքից, գիտեի, որ երբ ոտքդ լույս աշխարհ ես դնում, նոր ցամաք գտած նավաստու կամ լամպ հորինած գիտնականի կամ օսկար ստացած դերասանի պես պետք է հուզիչ ինչ-որ բաներ ասել։ Ու ես խոստացա բարեկարգել այգիները, լուծել աղբահանության հարցը, ասֆալտապատել ճանապարհներն ու բարձրացնել թոշակները։ Բայց մոռացել էի, որ ինձ դեռ խոսել չեն սովորեցրել ու ասածիցս լաց դուրս եկավ։ 

Հետո մորս ասացին, թե ես աղջիկ եմ։ Ես լսեցի ու հիշեցի բառը։ Չգիտեի, թե աղջիկը ինչ է, բայց առաջին բանը, որ իմացա իմ մասին այն էր, որ աղջիկ եմ ու մտածում էի՝ եթե ես եմ աղջիկը, ինչու՞ են այդ մասին ասում մորս, ոչ թե ինձ։

Անընդհատ մոռանալով որ ինձ դեռ ոչ ոք խոսել չի սովորեցրել, ասում էի որ չեմ սիրում տատիս տեգոր կնոջը, իսկ մայրս չհասկանալով ու մտածելով որ էլի սոված եմ, սկսում էր կերակրել՝ կրծքով բերանս փակելով․ հետո երբ ավելի մեծացել էի ու էլ կրծքի կաթ չէի ուտում, ուրիշ ուտելիքներով։ Հետո բերանս փակելը մորս մոտ դարձավ սովորություն, իսկ փակ բերանը ինձ մոտ բնավորության գիծ, բայց տատիս տեգոր կնոջը շարունակում էի չսիրել։ 

Իմ պատմության հատվածները կապ ունեն իրար հետ բայց կապված չեն ու գուցե խառը ստացվի գրածս։ Հիմա պետք է պատմեմ պապիս մասին։ Նա կարևոր է ոչ միայն այս պատմության, այլև ինձ համար։ Ինձ համար ավելի։

Երբ արդեն բավականաչափ մեծ էի բլբլալու համար, պապս որոշեց ինձ խոսել սովորեցնել ու ես անչափ երջանիկ էի։ Ու հետո՝ որ կապույտը կապույտն է, կանաչը կանաչ։ Ու ես այդ ժամանակ իմացա երկրորդ բանը իմ մասին, որ աչքերս կապույտ չեն։ Բայց երրորդ բանը՝ թե ինչ գույնի են աչքերս, մինչև հիմա չգիտեմ։ Դեռ չեն ասել։ Ու նա սովորեցրեց ինձ նաև հաշվել։ Դրա շնորհիվ գիտեի չորրորդ բանը իմ մասին, թե քանի տարեկան եմ դառնում ամեն տարի, բայց հիմա հաշիվը կորցրել եմ։ 

Թվում էր՝ պապս հենց պապ էլ ծնվել էր, միանգամից մորուքով ու սպիտակ մազերով, ձեռնափայտն էլ ձեռքին։ Մտածում էի՝ պապիս ձայնը միշտ հիշելու եմ, բայց նոր հասկացա, որ չեմ հիշում ու չեմ հիշում թե երբ, ինչ լսելով եմ մոռացել։ Բայց ձեռքերը հիշում եմ։ Պապս ժամանակից ալերգիա ուներ ու ձեռքերին կնճիռներ էին։ Կնճիռներ էին նաև դեմքին, բայց չգիտեմ՝ ժամանակի՞ց էին դրանք թե՞ ժպտալուց։ Ես ու պապս հաճախ էինք քայլում ու զրուցում։ Նա ինձ ինչ-որ բաներ էր պատմում, ամեն ինչի մասին, ամպերի ու փոշու ու թե որ բույսերը կարելի է ուտել։ Բայց նա երբեք իմ մասին չէր պատմում ու ասում թե ես ով եմ։ Ու ինձ դա դուր էր գալիս։ 

Բայց մի անգամ երևի շատ քայլեցինք լավ եղանակին կամ շատ խոսեցինք լավ բաների մասին ու ես դրան չդիմանալով հիվանդացա։ Տատս ասում էր՝ գրիպ է, կանցնի, բայց չանցավ ու մենք գնացինք բժշկի։ 

Բժիշկը նայեց կոկորդս, մուճերով խփեց ծնկներիս, լույսով ստուգեց աչքերս ու նշեց, որ կապույտ չեն (իսկ ես դա գիտեի վաղու՜ց) կարծես եթե կապույտ լինեին չէի հիվանդանալու լավ եղանակին քայլելուց։ Հետո չափեց ջերմությունս, որը չունեի, ու լուրջ ու մտահոգ դեմքով ծնողներիս ասաց՝ ձեր երախայի մոտ «ես» ենք հայտնաբերել, դա շատ լուրջ ու կյանքի համար վտանգավոր հիվանդություն է։ Սա հինգերորդ բանն էր, որ իմացա իմ մասին։ 

Հետո դեղատոմս գրեց, ասաց որ պետք է հետևողական լինել ու մենք գնացինք հեքիաթներ գնելու, որովհետև դա միակ բանն էր, որ գրված էր դեղատոմսում։ Եթե մի օր ձեզ պետք գա, հիշեք որ հեքիաթները դեղատներում չեն վաճառում։ Մենք դա չգիտեինք, մեզ այդ մասին չէին ասել ու չիմանալով շրջեցինք բոլոր-բոլոր դեղատներում։ Չկար։ Միայն ամենավերջինում, որի վաճառողի պահպանման ժամկետը հավանաբար ավարտին էր մոտենում, ասաց, որ հեքիաթները պետք է հորինել, որ վաղուց գրանք մասսայական արտադրությունից դուրս են եկել։ 

Ուտելուց հետո քնելուց առաջ օրական մեկ անգամ։ Գրված էր դեղատոմսում։ Ուտելուց հետո, որովհետև հեքիաթները դատարկ ստամոքսին լավ չեն։ 

Չգիտեմ որտեղից, բայց մենք ի սկզբանե լիքը բաներ գիտենք կյանքի մասին։ Բայց որոշ բաներ էլ չգիտենք։ Ես, օրինակ, չգիտեի, որ մարդիկ միշտ, անկախ ամեն ինչից իրար հեքիաթներ են պատմում։ Նայում ես, թվում է զրուցում են ուղղակի, իրենք էլ են կարծում թե զրուցում են, բայց հեքիաթներ են պատմում։ Հայրիկս օրինակ սովորաբար պատմում էր շաբաթ օրը միասին ֆիլմ նայելու մասին հեքիաթը։ Շաբաթ օրը, որովհետև հաջորդ օրը կիրակի էր, դպրոց չկար ու մենք կարող էին առավոտ երկար քնել։ Գրականությանս ուսուցչուհու սիրած հեքիաթը ինձ սպասող ապագայի մասին էր։ 

Ձմռանը գարնան մոտ լինելու հեքիաթն էին շատ պամում, ամռանը՝ շոգերը վերջանալու։ Կարևոր չէ թե ինչի մասին, բայց միշտ բոլորը ունեին հեքիաթներ։ Ու քանի որ ես հիվանդ էի ու հեքիաթները ինձ պետք էին, ես լսում էի դրանք՝ ուշադրություն չդարձնելով սոված փորին հեքիաթների վնասակար լինելուն։ 

Բայց լսածս բոլոր-բոլոր հեքիաթներից ամենից շատ սիրում էի պապիս պատմածները, որովհետև 7 սարերի ու ձորերի հետևում ապրող մարդկիկ ապրում էին երկար ու երջանիկ։ Ես չգիտեի, թե ինչքա՞ն պետք է ապրել, որ դա համարվի երկար, կամ ինչպե՞ս ապրել, որ դա համարվեր երջանիկ, բայց երկար ու երջանիկ ապրելը լավ բան էր թվում։ Ու նաև թվում էր թե երկար ու երջանիկ ապրելու համար պետք է պարտադիր 7 սար ու ձոր անցնել։ 

Երբեմն պապս պատմում էր հեքիաթներ իմ մասին, թե ինչպես եմ ես դպրոց գնում, լավ սովորում, հետո լավ մասնագիտություն ստանում, հետո աշխատում, հետո ամուսնանում ինչ-որ արքայազնի հետ ու մենք երեխաներ ենք ունենում, որ հետո մեզ համար թոռներ ունենան, թե ինչպես եմ գնում թոշակ ստանալու ու թոռներիս տանում պաղպաղակ ուտելու կիրակի օրերին, ու թե ինչպես են անձրևներից առաջ ցավում հոդերս։ Հոդերը չգիտեի թե ինչ են ու ինչու պետք է ցավեն անձրևներից առաջ։ Ու այս հեքիաթներում չէի հասկանում՝ ե՞ս էլ եմ վերջում երկար ու երջանիկ ապրում թե՞ չէ ու որտեղ են երկնքից ընկած խնձորները։ Երբեմն թվում էր, թե ոչ թե իմ, այլ պապիս մասին են սրանք, ու երևի դա էր պատճառը, որ ինձ ավելի մեծ՝ պապիկիս տարիքում պատկերացնելիս, պատկերացնում էի հենց պապիս նման։ Տպավորություն էր թե մեծանալու էի, մեծանալու ու ինչ-որ հրաշքով պապ դառնայի՝ տատ դառնալու փոխարեն։ Ու ինձ իրականում ուրախացնում էր այս հեռանկարը, որովետև պապիս միշտ էլ տատիցս շատ եմ սիրել։ 

***

Տատս ասում էր՝ դե պապդ արդեն ծեր էր, սիրտն առաջվանը չէր, բայց ես միշտ թաքուն մտածում էի, թե պապս հեիքաթ պամելուց ծերացավ։ Ամեն անգամ հեքիաթ պատմելիս աչքիս առաջ մազերը սպիտակում էին, կնճիռները շատանում ու խոսելը կարծես ավելի դժվար դառնար։ 

Կարծում էի՝ ասելու են, թե նա ինչ-որ հեռու տեղ է գնացել, շատ-շատ հեռու, որտեղ հեռախոս չկա իսկ աղավնիները էդքան երկար թռչել չեն կարող ու որ չսպասեմ, թե կգա։ Բայց ինձ ասացին, որ պապիկս մահացել է։ Ես դա գիտեի։ Բայց մինչև հիմա երբեմն ինձ բռնացնում եմ պապիս սպասելիս։ 

Երբ տանը պապիս մասին էլ ոչ ոք չէր խոսում, նորից գնացինք բժշկի։ Բժիշկը նորից նայեց կոկորդս, մուճերով խփեց ծնկներիս, լույսով ստուգեց աչքերս, բայց այս անգամ չնշեց, որ կապույտ չեն, չափեց ջերմությունս, որը չունեի ու ծնողներիս ասաց, թե երեխան արդեն լավ է, կարիք չկա ամեն ամիս այցելելու, վեց ամիսը մեկ գալը բավական կլինի, բայց որ ծնողներս պետք է շարունակեն հետևողական լինել։ 

Ինձ ոչ ոք չէր ասել ու ես մինչև հիմա էլ հաստատ չգիտեմ, բայց կարծում եմ՝ մարդիկ մեռնում են, որովհետև վերջանում են հեքիաթները։ Ինչ-որ բան օրգանիզմում հեքիաթներով է աշխատում ու քանի որ չէի ուզում էլի մարդիկ մահանան, շատ քիչ հեքիաթներ էի վերցնում։ Իրենք դա չէին էլ նկատում։ Ու ես չէի էլ մտածում էն ժամանակ, որ եթե ինչ-որ մեկից ինչ-որ բան ես վերցնում առանց իր նկատելու դա գուցե գողանալ է ու ես գուցե գողանում եմ իրենց պատկանող հեքիաթները։ Այն ժամանակ մտքովս չէր անցնում։ Հիմա եմ մտածում։ Գուցե գողանում էի, չգիտեմ, բայց դրա հեքիաթներ գողանալու համար երբեք ոչ ոք բողոք չներկայացրեց։ Բողոքներ ներկայացրեցին, բայց իմ՝ հեիքաթներ չտալուց։ Իսկ ես ուղղակի հեքիաթներ չունեի։

Դպրոցում ինձ հատկապես դուր էին գալիս վարդագույնի հեքիաթները։ Մենք ընկերացանք, որովհետև ապրում էինք շատ մոտ ու ձմռանը սառած ճանապարհով դպրոց քայլելիս մեզ փոխադարձաբար պետք էին պահող ձեռքեր։ Նա պատմում էր այն մասին թե ինչպես ենք ամառային արձակուրդները միասին անցկացնելու, թե ինչպես ենք ողջ գիշեր արթուն մնալու ու խոսելու ամեն ինչից, թե ինչպես ենք իր սիրած սերիալները նայելու ու գրքերը կարդալու, թե ինչպես ենք դպրոցն ավարտելուց հետո, տեղափոխվելու քաղաք, միասին տուն վարձելու ու միասին ապրելու, թե ինչպես ենք կիրակի առավոտյան միասին նախաճաշելու ու թե ինչքան, ինչքան լավ է լինելու ամեն ինչ, երբ մենք մի քիչ ավելի մեծ կլինենք։ Դա երկար ու երջանիկ ապրելը չէր, բայց նման էր հնչում։

Հետո կանաչի հեքիաթներն էի սիրում։ Ես ու կանաչը ավելի մոտ էինք ապրում, քան կանաչն ու վարդագույնը ու երևի դա էր պատճառը, որ ես ու կանաչը ավելի լավ ընկերներ էինք, քան կանաչն ու վարդագույնը։ Կանաչի հեքիաթները ճանապարհորդական էին, թե ինչպես էինք ավելի մեծ դառնալուց հետո գնում շրջելու աշխարհով մեկ։ Դրանք պատմություններ էին նոր մայրցամաքներ ու նոր պաղպաղակներ բացահայտելու մասին։ Նոր մայրցամաքներ գտնելու գաղափարը ինձ դուր չէր գալիս, որովհետև դա նշանակում էր մինչ այդ նավով երկար, շա՜տ երկար գնալ, իսկ ես լողալ չգիտեի ու եթե պատահմամբ ծովն ընկնեի, երբեք չէի կարողանա նոր պաղպաղակներ բացահայտել։ Բայց քանի որ երբ հեքիաթ են պատմում, պետք է լսել, ես ոչինչ չէի ասում մայրցամաքների ու իմ լողալ չիմանալու մասին։ 

 Մենք ընկերացել էինք, որովհետև ապրում էինք շատ մոտ ու ձմռանը սառած ճանապարհով դպրոց քայլելիս մեզ փոխադարձաբար պետք էին պահող ձեռքեր։ Բայց երբ էլ մոտ չէինք ապրում ու ապրած տեղում ձմռանը սառած ճանապարհներ չկային և ոչ էլ համապատասխանաբար պահող ձեռքերի անհրաժեշտություն, մենք այլևս ընկերներ չէինք։ Սկզբում տխրել էի, բայց ոչ թե ընկերներիս այլ հեքիաթներս կորցնելու պատճառով։ Իսկ հետո երբ հայտնվեցին նոր մարդիկ իրենց նոր հեքիաթներով, էլ տխրելու պատճառ չկար։ 

Վարդագույնին փոխարինեց կապույտը, կանաչին՝ դեղինը ու ես մտածում էի, որ ինձ կապույտն ու դեղինը ավելի են սազում, քան վարդագույնն ու կանաչը։ 

Զարմանալի է, թե ինչքան շատ բան գիտեն մարդիկ մեր մասին, բաներ որ անգամ մենք չգիտենք։ Կապույտը օրինակ գիտեր որ ես շներին ավելի շատ եմ սիրում քան կատուներին, անգամ երբ դեռ ես դա չգիտեի։ Իմացա իր ասելուց հետո։ Նա սիրում էր հեքիաթներ պատմել այն մասին, թե ինչպես եմ ես մի օր շուն ունենալու ու նա էլ, ու թե ինչպես ենք երեկոյան շներին տանելու զբոսանքի։ Երեկոյան որովհետև նա առավոտյան քնած էր մնալու ու ուշանար, իսկ ես դե շուտ արթնանալու սովորություն ունեմ։ Ես չգիտեի իմ շուտ արթնանալու սովորության մասին ու առավոտները քնած էի մնում, մինչև կապույտը չպատմեց իմ շուտ արթնանալու մասին հեքիաթը։ 

Դեղինը սկզբում հեքիաթներ չէր պատմում, մենք զրուցում էինք։ Դա ինձ համար դժվար էր, որովհետև միշտ ավելի հեշտ է թողնելը, որ քեզ հեքիաթներ պատմեն ու դրանք լսելը։ Իսկ զրուցելիս դժվար էր։ Բայց ինձ դուր էր գալիս դեղինի հետ խոսելը։ Ի տարբերություն մյուսների նա կարծես չգիտեր իմ մասին ինչ-որ բաներ ու ուզում էր, որ ինձ ծանոթացնեմ իր հետ։ Կամ գուցե գիտեր, բայց նախընտրում էր ինձնից լսել։ Ամեն դեպքում դա հաճելի էր։ 

Մի անգամ, կարծեմ դեկտեմբերին, երբ դրսում շատ ցուրտ էր ու մառախուղի պատճառով պարզադ ձեռքիդ մատները չէիր տեսնի, հավանաբար գուցե հենց մառախուղի, ցրտի ու դեկտեմբերի պատճառով, դեղինը սկսեց պատմել մեր միասին ապրելու մասին հեքիաթը։ Դրսում ցուրտ էր, իսկ հեքիաթը՝ տաք ու ես ուզում էի, իրոք ուզում էի հավատալ, որ վերջում երկար ու երջանիկ ապրելուն։ Եղանակների ցրտելուն զուգահեռ նա ավելի ու ավելի շատ հեքիաթներ էր պատմում, թե ինչպես ենք մյուս տարի ձմռանը գնալու ինչ-որ տեղ, կարծեմ հենց 7 սարերի ու ձորերի հետևում էր, ինչ-որ բան տեսնելու ու նա պատմում էր թե ինչ ճանապարհով ենք գնալու ծ ու ասում էր թե ինչեր պետք կլինի վերցնել ու ինչեր՝ չէ։ Հետո պատմում էր հեքիաթներ միասին աշխատանքից տուն գալու ու ուտելիք սարքելու մասին։ Միասին գրքեր կարդալու հեքիաթներն էլ էին հաճելի լսելը։ Ու ընդհանրապես, հաճելի էին այն հեքիանթերը որտեղ պետք էր ինչ-որ բան անել միասին։ 

Բայց գնալով հեքիանթերը ավելի կարճ էին դառնում ու 7 սարից ու ձորից էն կողմ եղածը թվում էր անսահման հեռու, իսկ երկարն ու երջանիկը՝ անիրական։ Ու մի օր նա ասաց՝ ինչու՞ չես խոսում, գրողը տանի, ինչու՞ ոչինչ չես ասում։ Մենք զրուցում էինք ու նա զրուցելը նկատի չուներ։ Նա նկատի ուներ՝ թե ինչու իրեն հեքիաթներ չեմ պատմում։ Բայց ես հիվանդ էի ու գուցե իմ հեքիաթները թունավոր էին, իսկ ես չէի ուզում ինչ-որ մեկին թունավորել։ Բայց ես նաև չգիտեի, թե ինչպես բացատրել, ես չէի ուզում բացատրել, ուստի գնացի։ Նա էլ գնաց երևի այդպես էլ երբեք չասելով թե ինչ գույն ունեն աչքերս։ 

Կապույտից ու դեղինից հետո շարունակ ինչ-որ մոխրագույններ հանդիպեցին։ Դե ամեն դեպքում ինձ պետք էին հեքիաթները։ Բայց նրանք գիտեին իմ մաիսն բաներ, որոնք ես իմանալ չէի ուզում։ Ուզում էին որ լինեի, մեկը ով լինել չէի ուզում։ Ու հեքիաթները ոչ էլ հետաքրքիր էին։ 

Ամբողջ կյանքում, անկախ նրանից կողքիս վարդագույնն էր, կանաչը, կապույտը թե դեղինը, ես միշտ անգույն էի։ Իմ գույնը գույն չունենալն էր։ Բայց մոխրագույններից զգում էի իմ մոխրագույն դառնալը ու ինձ դա դուր չէր գալիս։ Ո՞նց էի ճանաչելու ինքս ինձ հայելու մեջ էդ դեպքում։ 

Իսկ հետո մի օր արթնացա, սովորականի պես, շատ շուտ, որովհետև ինձ վաղուց ասել էին առավոտյան շուտ արթնանալու սովորությանս մասին։ Ամեն ինչ սովորական էր, կյանքիս անցած բոլոր օրերից ոչնչով չտարբերվող, ու թվում էր, թե չի տարբերվելու նաև գալիքներից։ Հետո սովարակնի նման նստեցի մահճակալիս՝ կոշիկներս հագնելու համար ու տեսա հոգնությանը, հենց այնտեղ, սենյակի անկյունում։ Տպավորություն է, թե միշտ այնտեղ էլ եղել է, բազմոցին կուչ էկած, ես չեմ նկատել։ Չի երևացել շորերի կույտի տակ, սենյակի համատարած խառնաշփոթության մեջ մինչև մի օր հանդիպում եք, չկանխամտածված ու պատահական։ Իսկ նա ամբողջ ընթացքում հենց էդտեղ էր։ 

Երկար նայում էի հոգնությանը, հոգնությունը ինձ։ Նայեցինք իրար այնքան, մինչև մաշկս ու ոսկորներս դարձան թափանցիկ ու թափանցիկ հոգնությունը մտավ մաշկիս տակ, ոսկորներիս մեջ ու հետո համարյա էլ ոչինչ չէի զգում։ Բացի տեղից շարժվելու անկարողությունից։ Կարծես վերցրել ու դարդարել էի գոյություն ունենալուց, ինքս ինձ զգալուց, հենց այնպես միանգամից։ Գուցե ես-ի նոպա էր կամ գուցե սխալ բան էի կերել։ Չգիտեմ։ Ու գուցե եթե գնայի ու գտնեի մեկին, ով հեքիաթներ կպատմեր, լավանայի, գուցե անցներ նոպան, գուցե էլի ապրելը անհնար չթվար։ Բայց ես հոգնել էի հեքիաներից ու ամեն անգամ ինքս իմ մասին ուրիշներից ինչ-որ բաներ իմանալուց։ Ես էլ ոչինչ իմանալ չէի ուզում։ Ու ոչինչ չէի ուզում։ Հիմա էլ չեմ ուզում։ 

Չգիտեմ, մտածում եմ՝ գուցե իմ հեքիաթները թունավոր են ու այդ պատճառով էին ինձ ուրիշների հեքիաթները նշանակել, որովհետև ինձ պետք են հեքիաթներ, որովհետև առանց հեքիաների մարդիկ մեռնում են, իսկ իմ հեքիաթները թունավոր են։ Բայց գուցե եթե շատ հեղուկներ խմեմ ու շատ բանջարեղեն ուտեմ, թույնն անցնի։ Ու գուցե երբ հեիքաթներս էլ թունավոր չլինեն, երբ կարիք չունենամ իմ մասին ուրիշներից իմանալու, իմանամ նաև թե ինչ գույնի են աչքերս։

հոգ տարվելու մասին

հիմա երբ ֆեյսբուքներից լրիվ կորել եմ, բլոգս էլ ոչ ոք չի մտնում ու դա մի տեսակ նենց հանգստացնող ա։ հանգիստ անկապ գրում եմ։

ասացին՝ հոգ տար քեզ,
ու մտածեցի,
որ եթե
հոգը տեղ լիներ,
կինոյի
թատրոնի,
գրադարանի
կամ գերեզմանատան պես,
ինձ հոգ տանելը
գուցե ավելի հեշտ լիներ։

իհուդա ամիխայի․ բանաստեղծություններ

անգամ վստահ չեմ, որ հայերեն ճիշտ եմ տառադարձել ազգանունը, բայց ամեն դեպքում։ քանի որ ահավոր սիրուն են իր ստեղծագործությունները ու ահավոր ափսոս չկարդացվելու համար, դնում եմ իմ անտաղանդ թարգմանությունները։ մի օր հավանաբար կխմբագրեմ, կսրբագրեմ ու էլ էսքան անտաղանդ չեն լինի։ 


***

իլուստրացիան՝ ռիկարդո վեկիոյի

ես գիտեմ մի մարդու,
ով լուսանկարել է 
սենյակի պատուհանից 
բացվող տեսարանը
փոխարենն այն կնոջ, 
ում հետ քիչ առաջ
սիրով էր զբաղվում 
հենց այդ սենյակում։


***
տե՛ս․
այնպես,
ինչպես 
ժամանակը 
ժամացույցի մեջ չէ,
սերն էլ մարմնի մեջ չէ․
մարմինը միայն ցույց է տալիս սերը։


***
այնտեղ, որտեղ մենք ճիշտ ենք,
ծաղիկները երբեք չեն ծաղկի գարնանը։
այն տեղը, որտեղ մենք ճիշտ ենք, 
դաշտի նման կոշտ է ու ոտնահարված։
բայց սերն ու կասկածը
փորում են աշխարհը
խլուրդի,
գութանի պես
ու շշուկ է լսվում ավերակներում,
ուր ժամանակին
տուն էր։


***
նրանք անդամահատել են
քո ազդրերը
իմ գոտկատեղից,
ինչքանով ես եմ տեղյակ՝
բժիշկներ են,
բոլորը։

ինձ քանդել են քեզնից
ինչքանով ես եմ տեղյակ՝
ինժենիերներ են, 
բոլորը։ 

ու ափսոս,
ախր այնքան լավ ու սիրելի
հայտնագործություն էինք։
ինքնաթիռ՝ կազմված
կնոջից 
և տղամարդուց,
թևերից և այլն։
անգամ հաջողվեց 
մեր ստվերը
քցել երկրի վրա
անգամ հաջողվեց 
թռչել մի փոքր։


***
անձրևը ցածրաձայն խոսում է․
կարող ես քնել հիմա։

մահճակալիս կողքին 
թերթի թևերի խշշոցն է։
ուրիշ հրեշտակներ չկան։

առավոտյան շուտ կարթնանամ
կաշառելու համար նոր բացվող օրվան,
որ բարի լինի մեզ համար։


***
ծիղաղդ խաղողի էր նման,
կանաչ-կանաչ ծիծաղ էր։

մարմինդ լի էր մողեսներով,
բոլորն էլ սիրում էին արևը։

ծաղիկներն աճում էին դաշտում, կանաչը՝ այտերիս,
անհանարին ոչինչ չկար։

Ասելու ու լսելու մասին

Իլուստրացիան՝ Վորոնիկա Գրեչի

Մի անգամ աշնանն էր, Մարիամը նոր էր թիֆլիս գնացել ու իրիկունը խոսում էինք։ Ես տարբեր բաներ էի պատմում եղանակից, գործերիցս, ինչ-որ խառը մարդկանցից, ինչ-որ խառը գրքերից։ Խառը բաներ էի պատմում մի խոսքով։ Մարիամը ասեց՝ իսկ հիմա պատմի թե դու ոնց ես ու քեզանից պատմի, ոչ թե մյուսներից ու ամեն ինչից։

Ես երկար, շատ երկար մտածում էի ու հասկացա, որ միշտ իմ մասին եմ խոսում, անկախ նրանից թե ինչի մասին եմ խոսում ու երբ։ Անկախ նրանից, թե ինչ եմ ասում, ես ասում եմ իմ մասին։ Երբ պատմում եմ, որ Պողոսը վերջապես լավ ա, նշանակում ա Պողոսը էնքան կարևոր էր, որ իր լավ չլինելը աչքիս էրևում էր, նշանակում ա՝ Պողոսը իմ մարդկանցից ա ու նշանակում ա, որ ես անհանգիստ էի, երբ Պողոսը լավ չէր ու հիմա վերջապես հանգիստ եմ, որովհետև Պողոսը լավ ա։

Երբ պատմում եմ ինչ-որ կինոյի մասին, ասում, որ շատ մարդկային էր, շատ բարի ու որ հուզվեցի, էդ հավանաբար նրանից ա, որ ինձ պակասում են մարդկային ու բարի բաները ու ես պակասը լրացնում եմ կինոներ նայելով ու կինոների հորինված (կամ գուցե չհորինված) մարդկանց զգացմունքներով։ Ու երբ էդ նույն կինոյից ինչ-որ հերոսի մասին շատ եմ խոսում ու օրերով պատմում թե ինչ էր զգում նա էն ժամանակ երբ էն էղավ, կարող ա իրականում պատմում եմ թե ե՞ս ինչ եմ զգում։

Ամեն անգամ flickr-ում հերթական անկապ նկարագրով հերթական անկապ նկարը գցելուց ես խոսում եմ իմ մասին։ Պատմում եմ, որ մութը էնքան շատ ա, որ լույսեր եմ նկարում, որ հետո միշտ հետս լինեն էդ լույսերը։ Պատմում եմ, որ ես ինձ միշտ ինչ-որ բանի հակառակ կողմում եմ զգում։

Ամեն անգամ ինչ-որ երգ տարածելիս, ես ասում եմ իմ մասին, լիքը բան եմ ասում, ուղղակի մեկ-մեկ երևի շատ եմ ասում ու ասածիցս ինչ-որ բան լսել չի լինում։

Ու հա, երևի մենք բոլորս ու միշտ անկախ նրանից թե ինչի մասին ենք խոսում, խոսում ենք մեր մասին։ Ուղղակի էնքան, ինչքան մեզ չեն լսում, էդքան էլ մենք չենք լսում։

Ութ տողանի բանաստեղծություն

Առաջադրանքի համաձայն պետք էր գտնել ինչ-որ գրքի 8-րդ էջի, 8-րդ նախադասությունը ու դրանով սկսելով 8 տողանի բանաստեղծություն գրել։ Նարինե Աբգարյանի «Երկնքից երեք խնձոր ընկավ»-ից։ Անկապոտ ստացվեց։

Եթե այսպես շարունակվի, մինչև առավոտ ողջ արյունն իրենից դուրս կհոսի։
Եթե այսպես շարունակվի, առավոտյան տղայի հետ երևի էլ չի խոսի։
Կպառկի այսպես, մենակ, մի կողքի
Առանց բողոքի
Ու կսպասի թե երբ կավանդի հոգին։
Մարմինը շնչից կքամվի,
Եթե մինչև առավոտ այսպես շարունակվի։

Իմ սիրած սվիտրը գոյություն չունի

Իմ ամենասիրած սվիտրը գոյություն չունի։ 

Շորերը սիրելու տարբեր պատճառներ կան, երևի։ Դե, օրինակ, սիրում ես շորը, որովհետև դա նվիրել ա շատ սիրելի ինչ-որ մեկը։ Կարաս սիրես, որովհետև գույնը ու ձևը շատ լավն են, շատ փափուկ ա, նկարագրում ա քեզ, ու դու դրանով քեզ ինքնավստահ ու հարմար ես զգում։ Կամ գուցե էդ շորով էիր է՜ն օրը, երբ է՜ն կարևոր բանը էղավ։

Երբ ես ու Վ-ն նոր էինք սկսել հանդիպել, մի օր ասեցի, որ իր համար սվիտր եմ գործելու, մեծ, փափուկ, տաք, մոխրագույն սվիտր, որ երբեք-երբեք չմրսի, որովհետև լավ չի, երբ մրսում ես։ Լավ չի, երբ դողում ես։ Սկզբում էդ սվիտր գործելը էնքան հեշտ էր թվում։ Դե, մտածում էի, 2 շաբաթում կվերջացնեմ։ Հետո 2 շաբաթ ման էի գալիս իմ ուզած էն մոխրագույն թելը, որից պետք էր սվիտր սարքել։ Երբ գտա իմ ուզած երանգի, հաստության ու փափկության թելը, պարզվեց, որ ընդամենը 2 կծիկ ա մնացել ու 1 ամսից են նորերը ստանալու։ Ու դե թողեցի, որ մի ամսից միանգամից առնեմ բոլորը։

Հետո ես սկսեցի աշխատել, դե դասի էի գնում, քննություններ էին ու ես ունեի նաև տնեցիներ, որոնք ուզում էին, որ շփվեմ իրենց հետ։ Էս ամեն ինչից հետո, երբ հոգնած շյուղերը ձեռքս էի վերցնում, մի քանի շարքից ավել գործել չէր լինում։ Երբ ժամանակները շատ խառն էին, իսկ ժամանակները կարող էին ամիսներով խառը լինել, ընդհանրապես չէի գործում։

Արդյունքում սվիտրը գործելը տևեց մոտ 2 տարի 2 շաբաթի փոխարեն։ 2017-ի դեկտեմբերի վերջին սվիտրը պատրաստ էր։ Մնում էր լվանալ, ու դա կդառնար նոր տարվա նվեր։ Ես իրոք սիրում էի էդ սվիտրը, անգամ անուն էի փորձում մտածել։ Էն տպավորությունն էր, որ գործելիս 2 տարվա տարբեր օրերին զգացածս ապրումներն ու սերն էլ եմ հյուսել թելին ու գործել։ Ու դա ինչ-որ ձև էր ինձ Վ-ին ավելի մոտ զգալու էն ժամանակ, երբ մոտ չէի լինի։ Բայց դե դետեմբերի վերջը շատ խառն էր ու ես չհասցրեցի լվանալ, վերջնական կարգի բերել սվիտրը, թողեցի, որ հունվարին նվիրեմ, տոներից հետո, առանց պատճառի ինչ-որ օր։ Որովհետև դե ես ռոմանտիկ էի ու համոզված, որ իսկական նվերները ուղղակի նվերներն են։

Տոներից հետո հունվարի 8-ին հանդիպեցինք։ Որոշել էի էդ օրը տալ սվիտրը, բայց տնից արագ դուրս գալիս մոռացա վերցնել։ Հունվարի 8ին մենք բաժանվեցինք։ 2 տարի 28 օր +/- 6 ժամ միասին լինելուց հետո։ Չնայած դա շատ հարաբերական ա, որովհետև հոկտեմբերի կեսերից էլ միասին չէի՞նք։ ֆիզիկապես կանգնած էինք կողք կողքի, բայց էլ իրար հետ չէինք։ Էդ օրը, հունվարի 8-ին, երկուշաբթի էր, եթե իհարկե ինչ-որ մեկին կհետաքրքրի, էկա տուն ու սկսեցի քանդել գործածս սվիտրը։ Ու քանդելու ընթացքում, երբ էդ սվիտրը էլի թելի կծիկ էր դառնում ձեռքիս մեջ, աչքիս առաջով անցնում էին վերջին 2 տարիները։ Ու ես ջղայինանում էի, ինքս իմ վրա, որ էդքան էներգիա ու սեր եմ դրել մի բան սարքելու վրա որ հիմա քանդում եմ ու չգիտեմ՝ ավելի շատ սարքելու՞ համար էի ջղայինացած թե՞ սարքածս քանդելու։ Թե՞ որ պատկերացրել էի էն օրը, երբ մենք միասին էինք ապրելու ու մեկ-մեկ, երբ կարոտեի իրեն, հագնելու էի էդ սվիտրը, որովհետև դրանից միշտ իր հոտն էր գալու։ Բայց հաստատ իմ վրա էի ջղայինացած։ Իմ ու ոչ ուրիշ մեկի։ Ու քանդում էի սվիտրը։ Անջատված, վերացած, առանց ինքս ինձ զգալու։

Իմ սիրած սվիտրը, եսիմ, էլ գոյություն չունի։

Երազների մասին

Երբ փոքր էի, երազներս իսկական մարտահրավերներ էին։ Դե հիմնականում մղձավանջներ էին, ես էլ փոքր էի ու հա, ես վախենում էի իմ երազներից։

Կար ինչ-որ ժամանակ, երբ մղձավանջները շատ հաճախակի էին։ Սովորաբար միշտ նույն մարդը սպանում էր ինձ, տարբեր ձևերով։ Վառվում էի, խեղդվում էի, ընկնում էի, մի անգամ ինձ նաև կերել են։ 😃Ամենաանդուր երազն էր, ոչ մեկին խորհուրդ չեմ տա։ Բայց ամենաահավորը էն չէր, որ ես փոքր էի ու բավականին հաճախ մեռնում էի երազում, այլ էն, որ սովորաբար «մեռնելուց հետո» անմիջապես չէի արթնանում ու սենց ինքս ինձ կողքից նայելով մտածում էի, որ վերջ, ես մեռել եմ։

Հետո դե սկսում ենք դպրոց գնալ, մեզ առավոտ զոռով հանում են քնից ու երազները մոռանում ենք, սովորաբար։ Ու երևի էնքան էլ վատ չի երազները մոռանալը, որովհետև մղձավանջներն էլ ես մոռանում։

Բայց բնականաբար որոշ ժամանակ հանգիստ քնելուց ու երազում թռչող գորգեր տեսնելուց հետո, նոր վախերի շորեր հագած վատ երազներն էլ են վերադառնում։

Էդ ժամանակ, երևի 8-9 տարեկան կլինեի, մեր տան կառուցման աշխատանքները դեռ չէին վերջացրել։ Ինչ-որ մարդիկ աստիճաններ էին սարքում, որ կապեն երկու հարկերը։ Հետո երբ աստիճանները պատրաստ էին, ես արագ-արագ բարձրացա վերև, որ տեսնեմ բոլոր սենյակները ու ընտրեմ իմը։ Բայց ես բարձրանում էի, բարձրանում, իսկ աստիճանները չէին վերջանում։ Հետո մաման ու ախպերս արագ իջան կողքովս, ինձ ասեցին որ գնամ իրենց հետևից, բայց ես ուզում էի իմ սենյակը տեսնել։ Հետո պապին իջավ, քրոջս հետ ու հետո բոլոր-բոլոր մարդիկ ում սիրում էի։ Իսկ ես ջղայինանում էի, որովհետև բոլորը տեսել էին իրենց սենյակները, իսկ ես՝ չէ։ Հետո հետ նայեցի ու ներքևում ինչ-որ մութ էր ու մերոնք հազիվ էին երևում։ Մաման ասեց, որ իջնեմ, թե չէ կգնան ու ինձ չեն սպասի։ Իսկ ես չէի ուզում իջնել, բայց գնալով ավելի էր մթնում ու ես ավելի էի բարձրանում։ Մաման երկրորդ անգամ կանչեց, բայց ես չէի շարժվում որովհետև համ մթությունից էի վախենում, համ բարձրությունից։ Հետո մերոնք գնացին։ Չսպասեցին ինձ։ Իսկ ես վերևում կանգնած էի։ Ու մութ էր, բարձր ու մենակ։

Չէ, իրականում մղձավանջները վատ բաներ չեն։ Որովհետև մասամբ իրենց շնորհիվ ա, որ հիմա մթությունից ու բարձրությունի չեմ վախենում։

Հա, բայց ժամանակի ընթացքում երբ մեծանում ես ու վախերդ ավելի աբսուրդ ու անկապ են դառնում, մղձավանջներդ էլ են փոխվում։

Օրինակ մի անգամ, ուրբաթ օրը, տեսել էի, թե ոնց են բոլոր լրատվականները հայտնում էն մասին, թե շաբաթ օրը փչացել ա ու մինչև էդ խնդիրը չլուծեն, ուրբաթից հետո երկուշաբթի ա լինելու։

Մի ուրիշ անգամ ամառ էր, ուժեղ քամի ու քամուց օդ բարձրացած փոշուց ոչ մի բան չէր երևում։ Գենդալֆի հետ էի, ինչ-որ կլոր սեղանի շուրջ նստած գիրք էինք կարդում ու մեկ էլ նա ասեց՝ հենց քամին կանգնի, ձյուն կգա։ Ու անգամ էդ երազում Գենդալֆի լինելու հանգամանքը դա պակաս մղձավանջային չէր դարձնում, եթե ձյուն էր գալու ու կոմունալներդ էլի աստղաբաշխական թվեր էին կազմելու։😃

Բոլորովին վերջերս էր։ Իբր իմ համար հանգիստ քնած եմ, մաման գալիս արթնացնում ա, ասում ա՝ ուշանում ես դասից։ Ես էլ վեր եմ կենում, հագնվում, դասավորում պայուսակս ու գնում ԴՊՐՈՑ։ Պարզվում ա՝ առաջին ժամին մեր մոտ ռուսերեն ա ու էն չսիրածս դասատուն ինձ ստիպում էր ռուսերեն խոսալ ու ես ռուսերեն խոսալուց խեղդվում էի։

Հա, ամենաաբսուրդների շարքից։ Ես քնած էի։ Ամեն առավոտ արթնանում էի, գնում լվացվելու ու լվացվելուց հետո նկատում որ ձեռքիս ինչ-որ բան էր գրված, բայց գրվածը արդեն մաքրվել էր ու ես կարդալ չէի հասցնում։ Հետո անընդհատ կրկնվում էր նույնը․ արթնանում էի, լվացվում, տեսնում գրածը ու չէի հասցնում կարդալ։ Մի օր էլ, երբ էլի գնացել էի լվացվելու, տեսա որ ձեռքերիս բոլոր հնարավոր տեղերում գրված ա ու վերջապես կարդացի։ Պարզվում ա՝ քնած ժամանակ ես ինչ-որ զուգահեռ աշխարհում եմ, որտեղ ինձ փորձում են ամուսնացնել։ Եթե ես մի անգամ էլ քնեմ, դա նրանց կհաջողվի ու ես էլ երբեք չեմ արթնանա ու էս իրականություն չեմ գա։ Ու ես սկսում եմ չքնել։ Իմ քունս ահավոր տանում ա, բայց ես չպետք ա քնեմ։ Հետո Մորփեուսը ջղայինանում ա, որ ես՝ նվաստ մահկանացուս չեմ քնում ու սկսում ա հետապնդել ինձ։ Ու ես փախչում եմ Մորփեուսից ու բոլորից։ Ու իմ քունը ահավոր տանում ա։ Չէ, դուք չեք կարա պատկերացնեք թե ինչքան ահավոր ա լինել քնած ու երազում տեսնել ու դու ուզում ես քնել, քո քունը տանում ա, բայց դու պետք ա փախնես, որովհետև քնի աստվածը հետևիցդ ա ընկել։ Ահավոր էր մի խոսքով։

Էսօր էլ էլի փոքր էի։ Ինչ-որ անկապ խմբակի էի գնում ու պարզվեց սուիցիդի խմբակ ա։ Ու մերոնք հորքուրիս ասում էին՝ էրեխեն սուիցիդի ա գնում ու նենց հպարտ էին։ Հա, խմբակի նպատակը, ինչպես երևի գուշակեցիք, ինքնասպանության կրեատիվ ու հետաքրքիր տարբերակներ մտածելն էր։ 😄

Պատմածս երազները գուցե տարօրինակ են ու տեղ-տեղ մղձավանջի տպավորություն չեն թողնում, բայց ինձ համար մղձավանջ են մնում։

Ասեցի՝ կիսվեմ, թե որոնք են իմ չափանիշներով վատ երազները դուք էլ իմանաք։

Բաց թողնելու մասին

 Անցած տարի էս ժամանակներն էին։ Ես դեռ Մասիվում էի ապրում։ Կանգառում, որտեղ ոչ ոք չկար, նստած ավտոբուսին էի սպասում։ Էդ ժամին սովորաբար մենակ 44 համարն ա աշխատում։ 44-ը գալիս էր, կիսադատարկ, հոգնած կանգնում, սպասում որ ուղևորներ բարձրանային։ Լինում էր, որ ուղևորներ լինում էին, իսկ ես նստած նայում էի, թե ոնց ա 44-ը գնում։ Էն, որին սպասում էի, գալիս էր ու գնում։ իսկ ես անկապ սպասում էի։ բաց թողնել էի պարապում։

Հիվանդ օրգանը, որ բուժել էլ չի լինում, հեռացնում են, չէ՞։ Փտած ոտքը կտրում են, չէ՞։ Հա, հետո ինչ-որ էդ ուրվականային ցավերը մնում են դեռ երկար-երկար ու ամեն անգամ անձրևների ժամանակ կտրած ոտքը էլի ցավում ա։ Հետո ի՞նչ որ միշտ ցավալու ա․ մի ոտքով գնալ դեռ լինում ա։ Փտա՞ծ ոտք եք ուզում լինել։ Ախր ինչի՞։ Ախր էդ դեպքում երկու լուծում կա․ կամ ձեզ են կտրում ու գցում մի կողմ կամ չեն կտրում ու լրիվ փտում եք, մեռնում եք։ Չկաք։

Գոնե թողեք, որ լավ հիշողությունները մնան լավ հիշողություններ։ Գոնե դրանք մի փչացրեք։ Գնացեք ժամանակին։ Նենց ոնց ժամանակին էկել էիք։ Գնացեք, գրողը տանի, բաց թողեք։ Խեղդում եք արդեն։ Բա՛ց թողեք։ Թողե՛ք։